Tytuł: Ile wynosi czas wolny za nadgodziny i jak go odebrać zgodnie z Kodeksem pracy? Sprawdź, co ci się należy!
Autor: Anna Król
Data publikacji: 14 października 2025
Data ostatniej aktualizacji: 14 października 2025
Praca w godzinach nadliczbowych jest częstym zjawiskiem w wielu branżach – od korporacji po sektor publiczny. Kodeks pracy jasno określa, kiedy i w jakim wymiarze przysługuje pracownikowi czas wolny za nadgodziny. Wielu zatrudnionych jednak nie wie, że zamiast dodatku do wynagrodzenia mogą żądać dni wolnych. Jak obliczyć należny czas wolny i jak go formalnie odebrać?
W tym artykule dowiesz się:
- ile dokładnie wynosi czas wolny za przepracowane nadgodziny,
- w jakich sytuacjach przysługuje wolne, a kiedy wynagrodzenie,
- jak zgodnie z prawem wystąpić o odbiór wolnego,
- co zrobić, jeśli pracodawca odmawia udzielenia czasu wolnego,
- jak zmieniły się przepisy po nowelizacji Kodeksu pracy.
Czytaj więcej, aby poznać swoje prawa i uniknąć błędów przy rozliczaniu nadgodzin.
Spis treści
- Czym są godziny nadliczbowe w świetle Kodeksu pracy
- Kiedy przysługuje czas wolny za nadgodziny
- Ile wynosi czas wolny za nadgodziny – zasady obliczania
- Jak odebrać czas wolny za nadgodziny – procedura krok po kroku
- Czy pracodawca może odmówić udzielenia wolnego
- Najczęstsze błędy przy odbiorze czasu wolnego
- Podsumowanie: jak skutecznie korzystać z czasu wolnego za nadgodziny
Czym są godziny nadliczbowe w świetle Kodeksu pracy
Zgodnie z art. 151 § 1 Kodeksu pracy, godziny nadliczbowe (nadgodziny) to czas pracy przekraczający obowiązujące pracownika normy czasu pracy, czyli 8 godzin dziennie i przeciętnie 40 godzin tygodniowo w okresie rozliczeniowym.
Praca w nadgodzinach może wystąpić jedynie w wyjątkowych sytuacjach – gdy wymaga tego szczególna potrzeba pracodawcy lub gdy konieczne jest usunięcie awarii. Co ważne, nie może to być stan permanentny.
W praktyce jednak wielu pracowników regularnie zostaje po godzinach, a temat rozliczenia tego czasu budzi wiele wątpliwości. Kodeks pracy przewiduje dwa sposoby rekompensaty:
- wypłatę dodatku do wynagrodzenia (50% lub 100%),
- udzielenie czasu wolnego od pracy.
Kiedy przysługuje czas wolny za nadgodziny
Czas wolny przysługuje wtedy, gdy pracownik albo sam wnioskuje o jego udzielenie, albo gdy pracodawca decyduje się zrekompensować nadgodziny w ten sposób.
Istnieją dwie sytuacje:
- Na wniosek pracownika – zatrudniony może poprosić o czas wolny zamiast dodatku pieniężnego.
- Z inicjatywy pracodawcy – pracodawca może sam udzielić czasu wolnego, ale tylko do końca okresu rozliczeniowego i z zachowaniem pełnego wynagrodzenia.
W obu przypadkach chodzi o zachowanie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, a także o ochronę zdrowia pracownika.
Ile wynosi czas wolny za nadgodziny – zasady obliczania
To najczęściej zadawane pytanie. Wysokość czasu wolnego zależy od tego, kto zainicjował jego udzielenie.
Zgodnie z art. 151² Kodeksu pracy:
- jeśli pracownik wnioskuje o wolne – przysługuje mu czas wolny w tym samym wymiarze, w jakim pracował w nadgodzinach (1:1),
- jeśli pracodawca sam udziela wolnego – musi dać czas wolny w wymiarze o połowę wyższym, czyli 1,5 godziny wolnego za każdą przepracowaną godzinę nadliczbową (1:1,5).
Przykład:
Jeśli pracownik przepracował 8 nadgodzin, a pracodawca sam zdecyduje o udzieleniu czasu wolnego, to należy mu się 12 godzin wolnego.
To rozwiązanie jest korzystne dla pracownika i pozwala uniknąć kumulowania nadgodzin, które w dłuższej perspektywie mogą prowadzić do wypalenia zawodowego.
Jak odebrać czas wolny za nadgodziny – procedura krok po kroku
Aby odebrać czas wolny zgodnie z prawem, warto postępować według określonego schematu:
- Złóż pisemny wniosek – najlepiej mailowo lub w formie papierowej, z datą i podpisem.
- Wskaż dokładnie dni lub godziny, które chcesz odebrać – to ułatwi planowanie grafiku.
- Poczekaj na akceptację przełożonego – pracodawca może zaproponować inny termin, ale musi udzielić wolnego przed końcem okresu rozliczeniowego.
- Zachowaj potwierdzenie – w razie sporu stanowi ono dowód, że złożyłeś wniosek w terminie.
Wniosek nie wymaga szczególnego uzasadnienia – wystarczy, że wskażesz liczbę nadgodzin i zaproponujesz termin odbioru.
Czy pracodawca może odmówić udzielenia wolnego
Co do zasady, pracodawca nie może bez uzasadnienia odmówić udzielenia wolnego w sytuacji, gdy pracownik ma do niego prawo. Jednak w praktyce możliwe są wyjątki.
Odmowa może być uzasadniona, jeśli:
- w danym terminie występują ważne potrzeby zakładu pracy,
- nieobecność pracownika mogłaby sparaliżować funkcjonowanie firmy,
- nie ma możliwości organizacyjnych, by zapewnić zastępstwo.
W takiej sytuacji pracodawca może zaproponować inny termin odbioru wolnego.
Ważne: czas wolny musi zostać udzielony przed zakończeniem okresu rozliczeniowego, inaczej pracownik nabywa prawo do dodatku pieniężnego za nadgodziny.
Najczęstsze błędy przy odbiorze czasu wolnego
W praktyce kadrowej często pojawiają się nieporozumienia, wynikające z błędnego stosowania przepisów. Oto najczęstsze z nich:
- odbieranie wolnego po zakończeniu okresu rozliczeniowego,
- brak pisemnego wniosku pracownika,
- udzielanie wolnego w mniejszym wymiarze niż przysługuje,
- brak ewidencji przepracowanych nadgodzin,
- przymuszanie pracownika do odbioru wolnego bez jego zgody.
Takie błędy mogą skutkować naruszeniem prawa pracy, a nawet karami dla pracodawcy.
Podsumowanie: jak skutecznie korzystać z czasu wolnego za nadgodziny
Czas wolny za nadgodziny to nie przywilej, lecz pełnoprawny ekwiwalent pracy ponad normę. Każdy pracownik ma prawo wyboru – otrzymać wynagrodzenie z dodatkiem albo wolne w odpowiednim wymiarze.
Aby skutecznie z tego prawa korzystać:
- pilnuj ewidencji godzin,
- składaj wnioski pisemnie,
- dopilnuj, by wolne zostało udzielone przed końcem okresu rozliczeniowego,
- nie daj się pozbawić należnego odpoczynku.
Pamiętaj – zgodnie z Kodeksem pracy czas wolny ma służyć regeneracji. To nie tylko kwestia przepisów, ale też zdrowia i równowagi życiowej.